مراحل مقاله نویسی

مراحل مقاله نویسی برای یک مقاله علمی دارای الگو و استانداردهای مشخصی است که با سایر نوشته‌های علمی و غیر علمی متفاوت است. برای برقراری ارتباطات صحیح تسلط به استفاده از زبان انگلیسی امری ضروری است تا بتوان گزارشات تحقیقات انجام شده را بدون ابهام و به زبان ساده در اختیار دیگران قرار داد. مقالات علمی بایستی به زبان کاملاً ساده، واضح و مختصر نوشته شده باشند تا خوانندگانی با سوابق تحصیلی و مطالعاتی مشابه با نویسنده، به راحتی بتوانند کار و نحوه انجام دادن آزمایشات را درک کنند؛ ممکن است آن‌ها بخواهند نتایج را بازسازی کنند یا تحقیقات را گسترش دهند.

 

مراحل مقاله نویسی و طریقه نوشتن مقاله

با وجود اینکه ممکن است مجلات مختلف علمی دارای الگو و قالب خاصی برای نوشتن مقاله باشند، یک فرمت کلی برای طریقه نوشتن مقاله را که برای اکثر مجلات قابل استفاده باشد، می‌توان به صورت زیر تعریف کرد:

• موضوع مقاله
• چکیده
• مقدمه
• روش تحقیق
• نتایج
• بحث و تجزیه و تحلیل
• نتیجه گیری
• منابع

 

۱- موضوع مقاله

در مراحل مقاله نویسی هر مقاله علمی بایستی دارای عنوان مناسبی باشد که به طور صحیح تحقیقات انجام گرفته شده در متن مقاله را توصیف کند. نام مقاله بایستی به گونه‌ای انتخاب شود که خواننده با دیدن نام مقاله، متوجه اقدامات کلی انجام شده و مسئله اساسی تحقیقات شود و نیازی به مطالعه کل مقاله برای معرفی کار نداشته باشد.برای اینکه نام مناسبی برای مقاله خود انتخاب کنید می‌توانید از کلمات کلیدی خود استفاده کنید. چند کلمه کلیدی (مثلا سه عدد) را انتخاب کرده و در سایت‌های معتبر مقالات جستجو کنید. با این جستجو می‌توانید عناوین مقالات مرتبط را دیده و از آنها برای عنوان مقاله خود کمک بگیرید.

 

۲- چکیده

در بخش چکیده، مختصری از کل مقاله به شکل ساده بیان می‌شود. چکیده چیزی فراتر از خلاصه متن یک مقاله است؛ (خلاصه بازنویسی شده کل متن در جملات کوتاه‌تر و برای کسانی است که قبلاً متن را مطالعه کرده‌اند)، در حالی که چکیده مختصری از گزارشات تحقیق است که مناسب افرادی است که متن را مطالعه نکرده‌اند و قصد دارند در رابطه با ادامه مطالعه آن تصمیم بگیرند. با این وجود چکیده نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای کل متن اصلی باشد.

چکیده بایستی در حدود ۲۵۰ کلمه را در خود بگنجاند که شامل اهداف تحقیق، مواد عمومی، روش تحقیق، نتایج خلاصه شده و نتیجه گیری نهایی است. در متن چکیده نباید اطلاعاتی اضافه بر اطلاعات متن اصلی تحقیق آورده شود.

الگوی نگارش چکیده

جمله اول چکیده معمولا کلیت فرآیند اصلی است. بعد از آن می‌توان روش را به شکل کامل‌تری بیان کرد و یا وارد نتایج شد، پس از آن نیز ادامه نتایج و در نهایت نتیجه‌گیری به صورت کلی بیان می شود.

یک راه ساده برای نوشتن چکیده، برگزیدن قسمت‌های مهم هر بخش تحقیق و گنجاندن آن‌ها در قالب کلماتی است که به طور مختصر کل مقاله را شرح دهد.

 

۳- مقدمه

قسمت مقدمه از مراحل مقاله نویسی به منظور معرفی مسئله اصلی مورد تحقیق و انگیزه‌های رفع مشکل مذکور نگارش می‌شود. این بخش بایستی اطلاعات کافی را در اختیار خواننده قرار دهد به نحوی که خواننده کار شما را مورد تمجید قرار دهد و برای خواندن ادامه متن مشتاق گردد. پاراگراف اول مقدمه معمولا میزان کاربرد روش و یا مواد مورد استفاده را بیان می‌کند. یک استراتژی مفید برای نگارش این بخش از مراحل مقاله نویسی شروع از مسئله و طرح کلی و رسیدن به موضوع مقاله است. با این وجود این بخش نباید چندان طولانی گردد و گسترش یابد و در نگارش آن باید به این مسئله توجه کنید که مخاطب متن شما فردی با اطلاعات مشابه شما است. تنها نکات اصلی را برشمارید و به سرعت و بدون مقدمه به اصل موضوع اشاره کنید.

الگوی نگارش مقدمه

برای شروع این بخش می‌توانید در مورد کاربرد فرآیند یا مواد مورد استفاده در پژوهش مطالبی بیان کنید. در پاراگراف بعدی می توانید وارد پیشینه پژوهش شوید، در ادامه هم به روند پژوهش‌های انجام گرفته تا به حال اشاره کنید و این بیان را به گونه‌ای پیش ببرید که اهمیت کار شما مشخص شود.

سعی کنید چند ارجاع (مثلا ۲-۳ مورد) هم به مقالات مجله مورد نظر خود داشته باشید. این امر دید مثبتی در ادیتور مجله ایجاد می‌کند و نشان می‌دهد که شما مقالات مجله مورد نظر را بررسی کرده و با آگاهی از اینکه مقاله شما برای آن مجله مناسب است اقدام به سابمیت مقاله خود کرده‌اید. همچنین، این ارجاعات در صورتی که مقاله شما چاپ شود باعث بهبود امتیاز ایمپکت فاکتور مجله خواهد شد، به همین دلیل ادیتورها به مقالاتی علاقه دارند که به رشد مجله آنها کمک کنند.

در قسمت پیشینه پژوهش از رفرنس دهی انباشته بپرهیزید، مثلا رفرنس یک جمله نباید به شکل [۶-۱] باشد و سعی کنید از رفرنس‌های تکی مانند [۱] و در نهایت دو یا سه تایی مانند [۲ ,۱] یا [۳-۱] استفاده کنید. رفرنس دهی انباشته به تعداد بالا این دید را ایجاد می‌کند که می‌خواهید فقط تعداد رفرنس‌ها را بدون اینکه واقعا مهم باشند بالا ببرید و این امر دید منفی در ذهنیت داور ایجاد می کند.

در پاراگراف آخر مقدمه کلیت کار خود را بیان کرده و اهمیت و نوآوری آن را بدون اینکه اغراق کنید، توضیح دهید. این قسمت را احتمالا داوری مطالعه خواهد کرد که در زمینه علمی شما بسیار با تجربه و صاحب نظر است، بنابراین در صورتی که بیش از حد از کار خود تعریف و تمجید کنید احتمال رد شدن مقاله وجود دارد. همچنین بسیار مهم است که به شکل واضح و مشخص به نوآوری (Novelty) مقاله خود اشاره کنید. پاراگراف آخر مقدمه از مهمترین بخش‌های هر مقاله‌ای است و داوران به شکل ویژه‌ای به آن توجه می‌کنند.

 

۴- روش تحقیق

این بخش مربوط به زمان، مکان و چگونگی انجام تحقیقات است. محقق در این بخش از مراحل نوشتن مقاله، طرح تحقیقاتی، لوازم مورد نیاز، روش جمع‌آوری اطلاعات و کنترل نتایج را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد.

 

۵- نتایج

در این بخش نویسنده به کمک جدول‌ها، تصاویر و نمودارهای مختلف نتایج کسب شده از هر آزمایش را در اختیار خواننده قرار می‌دهد و توضیحی در رابطه با معنی این نمودارها و تجزیه و تحلیل نتایج ارائه نمی‌دهد. معمولا این بخش بیشترین تعداد صفحات مقاله را شامل می‌شود. گسترده و وسیع بودن این بخش به چاپ شدن مقاله کمک می‌کند.

 

۶- بحث و تجزیه و تحلیل

در این قسمت نویسنده توضیحات بیشتری در رابطه با نتایج به دست آمده، همبستگی متغیرها و تفسیر آن‌ها در اختیار خواننده قرار می‌دهد. در این قسمت نویسنده بایستی علت هرگونه انحراف از نتایج مورد انتظار و یا نتایج تحقیقات پیشین را برای مخاطب توضیح دهد.

 

۷- نتیجه گیری

در طریقه نوشتن تحقیق بایستی نحوه نتیجه گیری کلی را در نظر داشت. در این قسمت نویسنده بایستی بتواند به سادگی نتیجه کلی حاصل از تحقیق، معنای آن و تفسیر خود از نتایج به دست آمده را برای خواننده متن ارائه کند. می‌توانید نتایج خود را به شکل بند به بند نیز بنویسید. جمله اول این بخش هم معمولا به معرفی کل کار می پردازد.

 

۸- منابع

در این قسمت نویسنده بایستی لیستی از تمامی منابعی که در نگارش مقاله به آن‌ها استناد کرده است، تهیه کرده و در انتهای مقاله خود آن را درج کند. استفاده از هرگونه داده، تصویر، نمودار و غیره از مقالات علمی دیگر بدون اشاره به نام آن در لیست منابع، نوعی سرقت علمی به شمار می‌رود.

از تعداد زیادی منبع جدید (مثلا با سال های انتشار بالاتر از ۲۰۱۵) استفاده کنید. چون بررسی سال منابع کار آسانی است، بسیاری از داوران به منابع توجه ویژه می‌کنند و از این طریق به نو و جدید بودن کار پی می‌برند. در صورتی که اکثر رفرنس‌های شما متعلق به قبل از ۲۰۱۰ باشند این دید در داور ایجاد می‌شود که این موضوع قدیمی شده و دارای ارزش پایینی برای جامعه علمی است. همچنین، تعداد منابع پایین (مثلا زیر ۱۰ عدد) این دید را ایجاد می‌کند که محقق به طور کامل حوزه علمی خود و تحقیقات انجام گرفته در این زمینه را نمی‌شناسد.

بنابراین سعی کنید از تعداد نسبتا زیادی منبع استفاده کنید (مثلا حداقل ۲۵ عدد) و نیمی از آنها بالای ۲۰۱۰ باشند و حداقل ۷-۸ عدد بالای ۲۰۱۵. اگر از کتابی در مقاله استفاده شده باشد، به نسخه جدیدتر کتاب ارجاع دهید تا مدرن‌تر باشد. مقالات چاپ شده در زمینه خود را بررسی کنید و به دید درستی از تعداد رفرنس‌های معمول آنها پی ببرید. برخی از داوران هستند که یک حداقل تعداد رفرنس در ذهن خود دارند (مثلا ۲۰ عدد) و به مقالاتی که تعداد رفرنس‌های آنها پایین تر از این عدد باشد توجه نمی‌کنند.

 

 

• انواع مقالات علمی

در اینجا می‌خواهیم به‌طور مختصر به معرفی انواع مجلاتی بپردازیم که دارای اعتبار علمی بوده و در مجامع علمی قابل استناد می‌باشند. پنج دسته کلی این نوع از مقالات به شرح زیر است:

 

• مقالات  ISI آی‌اس‌آی یا  (Institute for Scientific Information)

این موسسه، در سال ۱۹۶۰ توسط یوجین گارفیلد تأسیس و در سال ۱۹۹۲ توسط موسسه علمی تامسون خریداری شد و در حال حاضر نیز بانام Thomson Scientific شناخته می‌شود. ISI که با تکیه‌بر دانش مجرب‌ترین اساتید علمی در علوم مختلف، قصد دارد امتیاز علمی مقالات منتشرشده در مجلات مختلف را مشخص نموده تا محققین و پژوهشگران بتوانند جهت پیشبرد هر چه‌بهتر و سریع‌تر اهداف علمی خود از آن‌ها بهره گرفته و نتایج صحیح و قابل استناد دیگر پژوهشگران را به‌درستی در مقالات علمی خود مورداستفاده قرار دهند و به نتایج مطلوب موردنظر خود برسند. ازاین‌رو این موسسه نقش بسیار مهم و تأثیرگذاری در ارتقاء سطوح علمی مختلف در دنیای امروز دارد تا جایی که پژوهشگران تلاش می‌کنند به‌منظور اعتبار بخشیدن به دستاوردهای علمی خود، آن‌ها را در مجلاتی به چاپ برسانند که دارای رتبه برتر از ISI می‌باشند.

ISI پایگاه داده‌ای جامع از مهم‌ترین و معتبرترین مقالات علمی و مجلات چاپ‌شده در سراسر دنیا هست که تمامی اطلاعات و محتوای مربوط به آن‌ها را در خود جای‌داده است. این اطلاعات شامل داده‌های وسیعی از علوم مختلف در مقالات چاپ‌شده از هزاران دانشگاه معتبر است. امکان دسترسی به این منبع بزرگ علمی از طریق سرویس   ISIs Web of Science  فراهم گردیده و هم‌چنین این امکان را به پژوهشگران می‌دهد که متوجه اعتبار علمی مقالات شوند و تعداد ارجاعات به مقاله را مشاهده کنند.

با توجه به تغییر و به‌روزرسانی تمامی حوزه‌های مرتبط با علم توسط پژوهشگران و دانشمندان،ISI  یک‌بار در هرسال کلیه منابع علمی مورد تأیید خود را مورد بازبینی قرار داده و مجلاتی را که از استانداردهای این موسسه عدول کرده‌اند، از بانک اطلاعاتی خود خارج می‌نماید.

هرساله حدود ۲۰۰۰ مجله جدید طبق استانداردهای ISI موردبررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد و تنها حدود ۱۰ درصد آن به بانک اطلاعاتی اضافه می‌شود. هر مجله علمی قبل از انتخاب شدن و افزوده شدن به بانک اطلاعاتی ISI  مراحل ارزیابی را پشت سر می‌گذارد. یکی از مواردی که موردبررسی قرار می‌گیرد رعایت کردن استاندارهای موسسه ISI است. ازجمله مواردی که در این ارزیابی موردتوجه قرار می‌گیرد این است که باید چکیده، عنوان مقالات و کلمات کلیدی به زبان انگلیسی باشد.

این موسسه هرسال یک گزارش با عنوان “گزارش استنادی مجلات علمی(Journal Citation Reports)” ارائه می‌کند که در آن مجلات موجود در بانک اطلاعاتی با ضریبی به نام تأثیرگذاری رتبه‌بندی می‌شوند. بدین ترتیب یک مجله ممکن است در یک سال مورد تأیید ISI باشد اما سال بعد به دلیل کاهش رتبه علمی، اعتبار خود را ازدست‌داده و از این پایگاه علمی معتبر حذف گردد.

 

• مقالات ISC آی‌اس‌سی یا  (Islamic World Science Citation Center)

ازآنجایی‌که ارتقاء سطح علم و دانش و انتشار آن‌یکی از مهم‌ترین ارزش‌های یک جامعه اسلامی هست، کشور ایران نیز به‌عنوان قطب علمی برتر جهان اسلام اقدام به تأسیس مجموعه‌ای تحت عنوان ISC  نمود تا بتواند در راستای پیشبرد اهداف علمی جامعه بین‌المللی نقش به سزایی را ایفا نماید. همچنین مهم‌ترین هدف ISC گسترش همکاری بین دانشمندان اسلامی و مراکز علمی هست.

این پایگاه توسط مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری شیراز تهیه‌شده است که بر اساس معیارهای علمی معتبر، مجلات علمی کشورهای اسلامی را تجزیه‌وتحلیل می‌نماید و در رتبه سوم سنجش عملکرد پژوهشی کشورهای عضو این مجموعه (۵۷ کشور) قرار دارد. رتبه اول و دوم این رتبه‌بندی متعلق به ISI (که همان پایگاه استنادی علمی است) و اسکوپوس در هلند هست.

چاپ مقاله معمولاً در نشریات داخلی ازجمله نشریات علمی- ترویجی و علمی- پژوهشی روند طولانی‌تری را نسبت به ISC طی می‌کنند که این روند ممکن است تا ۱ سال هم طول بکشد و بسیاری از افراد با این مسئله مشکل‌دارند درحالی‌که ISC با معرفی بیش از ۸۰۰ مجله در داخل و خارج از کشور به پژوهشگران این فرصت را می‌دهد تا از این امکانات استفاده کنند و مقالات خود را در مجلات ISC به عرصه چاپ برسانند. از دیگر مزایای چاپ مقالات ISC می‌توان به هزینه پایین‌تر آن نسبت به مقالات ISI اشاره کرد و دیگر اینکه احتمال پذیرش این‌گونه مقالات در مقطع دکترا بیشتر است و احتمال چاپ آن‌ها نیز نسبت به مقالات ISI بیشتر است. ضمناً چاپ چنین مقالاتی می‌تواند منجر به ایجاد یک مزیت شغلی شود که این موضوع نیز برای بسیاری از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکتری حائز اهمیت است.

 

• مقالات علمی – پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

هدف اصلی در مقاله علمی–پژوهشی “جستجوی حقایق و کشف بخشی از معارف” و نشر آن در  میان افراد، به‌قصد حل مشکل و یا بیان اندیشه‌ای جدید در موضوعی از موضوع‌های علمی روز دنیا هست. چگونگی انجام این روش به‌صورت مطالعه‌ای نظام‌مند، برای یافتن روابط اجتماعی میان پدیده‌های طبیعی است. یکی از ویژگی‌های مهم این نوع از مقالات، اصالت و ابداع هست که پژوهشگران این حوزه باید توجه ویژه به آن داشته باشند به این معنا که موضوع انتخابی آن‌ها برای اولین بار انتخاب‌شده باشد یا به عبارت بهتر موضوع انتخابی آن‌ها طرحی نوین در حوزه علمی موردنظر ارائه دهد. این موضوع می‌تواند زمینه‌ساز موضوعات تحقیقاتی جدید در آینده شود و به این دلیل اصیل نامیده می‌شود.

هدف از این نوع مقاله کاربردها، روش‌ها و مفاهیم و مشاهدات جدید در زمینه علمی باهدف پیشبرد مرزهای علم و فناوری است و به همین سبب به آن، مقاله علمی پژوهشی گفته می‌شود. گاهی ممکن است موضوع موردبررسی پژوهشگر نو و تازه نباشد اما با نگاهی نو و با ایجاد یک استدلال جدید همراه باشد که این خود نمونه دیگری از ارائه طرحی نوین است.

یکی از بخش‌های چنین مقاله‌ای مرور ادبیات است. در یک مقاله علمی پژوهشی، ادبیات به‌عنوان اساس و بنیان کار ارائه می‌شود و بینش جدیدی را که پژوهشگر به دنبال ایجاد آن است، پشتیبانی می‌کند.

مخاطبین اصلی این نوع از مقالات، اساتید دانشگاه‌ها، دانشجویان دوره دکتری و کارشناسی ارشد، پژوهشگران شاغل در مراکز علمی، تحقیقاتی و تولیدی هستند.

 

• مقالات علمی– ترویجی

به مقالاتی گفته می‌شود که به ترویج یکی از رشته‌های علوم می‌پردازد و هدف آن ارتقاء سطح دانش خواننده هست و سعی دارد او را با موضوعات جدید علمی آشنا سازد. اصولاً این نوع از مقالات هدفی جز آشناسازی ندارند و می‌توانند ترجمه و یا یک تألیف باشند.

 دستاوردهای علمی، فنی و حرفه‌ای آموزنده و جالب ر ا به زبانی ساده برای افراد دارای تحصیلات دانشگاهی، دانش آموزان سال‌های بالای دبیرستان‌ها، صنعتگران، مخترعین، مبتکرین و افراد دارای تحصیلات غیر‌کلاسیک ارائه می‌دهند.

یک مقاله علمی ترویجی یا مرور ادبیات، اطلاعات منتشرشده در حوزه یک موضوع بخصوص در یک محدوده زمانی را موردبحث و بررسی قرار می‌دهد. مقاله علمی ترویجی (مرور ادبیات) می‌تواند خلاصه‌ای از مقالات علمی و منابع موجود باشد اما معمولاً سازمان‌دهی خاص خود را دارد و خلاصه و استنتاج‌ها را ترکیب می‌کند و اطلاعات را در ساختاری نو ارائه می‌دهد. مقاله علمی ترویجی می‌تواند تفسیری جدید از مقالات و کارهای قبلی ارائه دهد یا اطلاعاتی جدید را با تفاسیر قبلی در هم آمیزد، یا سیر جریان پیشرفت فکری حوزه موردبحث و مباحثات مربوط به آن را ترسیم کند. مقاله علمی ترویجی بسته به‌موقعیت ممکن است مقالات و منابع را مورد ارزیابی قرار دهد و مناسب‌ترین و مربوط‌ترین منابع را به خواننده پیشنهاد کند. این مقالات بر پایه جابه‌جایی، تلفیق و ترکیب دانش موجود تهیه می‌شوند و معمولاً به روشن شدن زوایای مسئله‌ای کمک می‌نمایند، ازاین‌گونه مقالات می‌توان به مقالات مروری، تدوینی، ترجمه‌ای، تحلیلی اشاره کرد. به لحاظ ارزش علمی در بین این دسته از مقالات، مقاله‌های تحلیلی ارزش و اعتبار بالاتری دارند.

 

• مقالات کنفرانسی

مقالات کنفرانسی به مقالاتی گفته می‌شود که در کنفرانس‌ها ارائه می‌شوند و نام دیگر آن مقالات Proceeding  است.

این قبیل مقالات یک مقاله تحقیقی پژوهشی است که عموماً توسط یک یا چند نفر گردآوری می‌شود و همهی مقالات تا حد امکان در کنفرانس‌ها پذیرفته می‌شود.

برای ارسال مقالات کنفرانسی مهلت (Dead Line) در نظر می‌گیرند و اگر ارسال مقاله بعد از مهلت ارسال انجام شود رد می‌شود و برای داوری ارسال نمی‌شود. بعد از ارسال به‌موقع مقاله توسط گروه داوری که متشکل از چند نفر متخصص و آگاه به موضوع مقاله هست مورد ارزیابی و داوری قرار می‌گیرد که معمولاً ۲ ماه به طول می‌انجامد. برای ارسال مقالات در کنفرانس‌ها باید مبلغی پرداخت شود که در اصطلاح به آن هزینه ثبت‌نام  (Registration) گفته می‌شود که البته می‌توان با پرداخت هزینه ثبت‌نام به‌عنوان شرکت‌کننده و بدون ارسال مقاله در کنفرانس شرکت کرد. برای تشویق شرکت‌کنندگان کسانی که به‌موقع در کنفرانس ثبت‌نام کنند تخفیف در نظر گرفته می‌شود. البته لازم به ذکر است که این نوع از مقالات در صورت داشتن بار علمی و پژوهشی مناسب در ژورنال‌ها هم چاپ می‌شوند.

البته تفاوتی که مقالات ژورنالی با مقالات کنفرانسی دارند این مسئله است که در مقالات کنفرانسی اکثراً تمام مقالات به چاپ خواهند رسید ولی در مقالات ژورنالی اکثر مقالات رد می‌شوند مگر اینکه توجیه خوبی برای پذیرش و چاپشان وجود داشته باشد. بدین‌جهت کنفرانسها جای خوبی برای شروع کار چاپ مقالات است ولی در کشور ما مقالات ژورنالی دارای اهمیت ویژه‌تری نسبت به مقالات کنفرانسی دارند.