گرایشات رشته شهرسازی – ایوان خشت خانه

در این بخش به بررسی گرایشات رشته شهرسازی در مقطع کارشناسی ارشد، دکتری و طرح های موجود آن می پردازیم:

گرایش های مهندسی شهرسازی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری

– مقطع کارشناسی ارشد: برنامه ریزی شهری، طراحی شهری، مدیریت شهری، برنامه ریزی منطقه ای

– مقطع دکتری: شهرسازی، شهرسازی اسلامی، برنامه ریزی شهری، طراحی شهری، مدیریت شهری

گرایش برنامه ریزی شهری

برنامه ریزی شهری حرفه ای است در حوزه ی عمومی و با هدف ارتقای کیفیت زندگی شهروندان در مورد مسایل شهری نظیر حمل و نقل، کاربری زمین و مطلوبیت های زیست محیطی. با توجه به ابعاد گسترده ی شهرها و سکونتگاه های انسانی، این حرفه نیز ابعاد مختلفی دارد. از زیبایی شناختی تا اجتماعی تا سلامت و موارد دیگر. به همین علت حرفه ای چند رشته ای و یا فرا رشته ای تلقی می شود که در ارتباط با سایر حرفه ها و علوم همچون جامعه شناسی، اقتصاد، معماری و موارد دیگر تعریف می شود.

از این رو متمرکز کردن منابع، ایجاد فرصت های مناسب برای شهرهای متوسط، کمک به شهرهای کوچک و مناطق روستایی و تدوین سیاست های توسعه منطقه‌ای، از جمله موضوعات مورد بحث در رشته برنامه ریزی شهری می‌باشد.

گرایش برنامه ریزی شهری دوره ایست که در آن دانشجویان باید دانش لازم برای تهیه طرح های توسعه شهری مورد نیاز کشور را فرا گرفته و بتوانند رابط مناسبی بین برنامه های مختلف شهر سازی باشند.

رشته برنامه ریزی شهری نیاز به مطالعه، کارهای گروهی و میدانی گسترده و قدرت تحلیل بالا دارد. دانش آموختگان برنامه ریزی شهری توانایی لازم برای تهیه طرح های توسعه شهری مانند طرح های جامع شهری، طرح های تفصیلی، طرح های جزئیات شهری، طرح های آماده سازی زمین و طرح های مربوط به بافت های فرسوده شهری و اسکان های غیر رسمی را در طول مدت تحصیل کسب خواهند کرد و به همین دلیل رابط مناسبی بین سایر رشته های فنی و اقتصادی و جامعه شناسی در پروژه های مرتبط با مسائل شهری می باشند.

گرایش ارشد طراحی شهری

طراحی شهری فعالیتی میان رشته‌ای و گروهی می‌باشد که هدف آن پیشنهاد راه حل در راستای سامان بخشیدن به عرصه‌های عمومی شهرسازی است که در نهایت باعث ارتقاء شرایط زیست محیطی و زیبا سازی فضا و مکان‌های شهری می‌شود.

در تعریفی دیگر می توان گفت طراحی شهری فرآیندی است که به شکل‌دهی فیزیکی بافت‌های مختلف شهری و روستایی منجر می‌شود و با رویکرد ساختار گرایی به ایجاد اماکن متعدد می‌پردازد و طراحی ساختمان‌ها، فضاها و چشم اندازها را در برمی گیرد و نهایتا جریانی را به راه می‌اندازد که به عمران و آبادی شهری کمک می‌کند.

هدف از رشته طراحی شهری قرار دادن حداقل خدمات و امکانات شهری به طور یکسان در اختیار کلیه شهروندان و همچنین فراهم ساختن تنوع و امکان انتخاب جایگزین متفاوت برای گروه‌های مختلف جامعه می باشد.

دانش آموختگان رشته شهرسازی و خصوصاً گرایشات برنامه ریزی شهری و طراحی شهری، توانایی طراحی سکونتگاه ها و تهیه و ارزیابی طرح ها و برنامه های شهری در قالب طرحهای جامع شهری، طرح های تفصیلی، طرح های جزئیات شهری، طرح های آماده سازی زمین و خلاصه تمام طرح های مربوط به سکونتگاه های انسانی را خواهند داشت. علاوه بر این تهیه و ارزیابی طرح های کلان منطقه ای و ملی مانند طرح آمایش سرزمین، طرح کالبدی ملی و طرح های منطقه ای، استانی و سکونتگاه های روستایی از توانایی های دانش آموخته رشته شهرسازی خصوصاً در مقطع کارشناسی ارشد می باشد.

گرایش مدیریت شهری

به طور خلاصه می توان از مدیریت شهری به عنوان علم اداره شهر نام برد. دانشجویان این گرایش بهتر است علاوه بر مطالعه و پژوهش در ارتباط با ویژگی ها و معضلات سکونت گاه های شهری، توانایی ایجاد ارتباط چندجانبه بین علوم شهری و مدیریت امکانات و نیازمندی ها را مبتنی بر ساختارهای سیاسی و اقتصادی و فرهنگی در خود پرورش دهند. وظایف دانش آموختگان مدیریت شهری را می توان ارائه راه حل برای مسائلی مانند چگونگی گسترش آینده شهر، احداث مراکز عمومی با کارکردهای تفریحی ـ فرهنگی و ورزشی، تأمین خدمات عمومی، ساختن خیابان ها و کوچه ها و آنچه وظیفه هر مدیری به شمار می آید، دانست. جهت دهی فعالیت های شهری و ترسیم چشم انداز شهر در راستای دستیابی به توسعه پایدار از جمله مهم ترین وظایف مدیران شهری به شمار می‌رود. این گرایش نیز به تازگی به دلیل نیاز فراوان جامعه و احساس کمبود آن در برنامه های شهری ایجاد گردیده و از استقبال بسیار چشمگیری در میان داوطلبان و دستگاه های اجرایی در جذب دانش آموختگان مدیریت شهری برخوردار شده است.

گرایش برنامه ریزی منطقه ای

برنامه ریزی منطقه ای همچنان که از نامش پیداست به معنی برنامه ریزی برای انسان ها، فعالیت ها و منطقه ای است که این فعالیت ها در آن شکل می گیرد تا در سطح ملی و جهانی بتوان به برتری های نسبی نائل شد و همچنین از توازن در پیشرفت و رشد آن منطقه به صورت همگن بهره مند گردید. منظور از منطقه، چند شهر بزرگ همجوار و یا چند استان و یا ایالت است.

از اهداف رشته برنامه ریزی منطقه ای می توان به عمران و توسعه مناطق، کاهش اختلاف سطح شهر و روستا در درون منطقه و میان منطقه و توسعه پایدار منطقه ای، تعدیل ساختاری توسعه اقتصادی – اجتماعی منطقه، افزایش سریع درآمد سرانه در داخل منطقه ، افزایش کارایی اقتصادی، اطمینان از حفاظت محیط زیست و بهبود آن و استفاده از منابع طبیعی اشاره کرد.

علاقمندی دانشجویان شهرسازی به مسائل مدل سازی، اقتصادی و زیست محیطی علاوه بر قدرت تحلیل بالا، در گرایش برنامه ریزی منطقه ای کاملاً پوشش داده خواهد شد.

گرایش شهرسازی

شهرسازی فیزیکی یا عمومی از گرایش های دیگر دکتری شهرسازی می باشد تا تفاوتی بین آن و شهرسازی اسلامی ایجاد شود. این گرایش امکانات لازم برای تاسیس یک شهر را مورد بررسی قرار می‌دهد.

گرایش شهرسازی اسلامی

شهرسازی اسلامی از گرایش های دکتری شهرسازی می باشد که با نگاهی اسلامی به مباحث طراحی و مدیریت شهری می پردازد. در شهرسازی اسلامی با عناصر کالبدی، المان ها و نمادهای اسلامی در شهر آشنا خواهیم شد. در واقع شهرسازی اسلامی تلاش می کند تا مفاهیم ارزشمند اسلامی را در طراحی شهری پیاده نماید و شهر را به گونه ای طراحی کند که بیانگر هویت اسلامی ساکنان شهر باشد. در شهرسازی اسلامی به کارکرد مساجد توجه ویژه‌ای شده است و سعی می شود مساجد به گونه ای طراحی شوند که متناسب با کارکرد خود باشند و تاثیر زیبایی شناختی در فضای شهر نیز داشته باشند.

اصفهان دوران صفویه را می توان نمونه ای بارز از شهرسازی اسلامی دانست. برای طراحی شهرهای اسلامی باید شهرسازان و معماران با حکمت های نظری و عملی اسلام در حوزه برنامه ریزی و طراحی شهری آشنایی پیدا نمایند؛ از این رو حکمت های ایرانی اسلامی شهرسازی مورد بررسی قرار گرفته و شهرسازان در دوره دکتری شهرسازی اسلامی با مصداق ها و معیارهای طراحی شهری و برنامه ریزی شهری بر اصول قوانین اسلام آشنایی پیدا می‌کنند.

همجواری مسجد و بازار، طراحی محله های اسلامی، نوع طراحی خانه ها در محله های اسلامی، نحوه طراحی بازار و تعیین حریم و محدوده در شهرسازی اسلامی مورد توجه قرار می‌گیرد.

از جمله طرح های موجود در شهرسازی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

طرح کالبدی ملی

با هدف مکانیابی برای گسترش آینده شهرهای موجود و ایجاد شهرها و شهرک‌های جدید،‌ پیشنهاد شبکه شهری آینده کشور یعنی اندازه شهرها، چگونگی استقرار آن ها در پهنه کشور و سلسله مراتب میان شهرها به منظور تسهیل و مدیریت سرزمین و امر خدمت رسانی به مردم و پیشنهاد چارچوب مقررات ساخت و ساز در کاربری های مجاز زمین‌های سراسر کشور.

طرح جامع سرزمین

طرح جامع سرزمین، طرحی است که شامل استفاده از سرزمین در قالب هدف‌ها و خط مشی های ملی و اقتصادی از طریق بررسی امکانات و منابع و مراکز جمعیت شهری و روستایی کشور و حدود و توسعه و گسترش شهرها و شهرک‌های فعلی و آینده و قطب‌های صنعتی و کشاورزی و مراکز جهانگردی و خدماتی بوده و در اجرای برنامه‌های عمرانی بخش‌های عمومی و خصوصی ایجاد نظم و هماهنگی نماید.

طرح کالبدی منطقه‌ای

طرح توسعه و عمران (جامع) ناحیه‌ای

این طرح در اجرای وظایف محول شده در قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و تعیین وظایف آن – مصوب ۱۳۵۳- و تصویب نامه شماره ۷۰۹۷۱/ت۴۰۷ ه مورخ ۵/۱۱/۱۳۷۳ هیأت وزیران، به منظور تدوین سیاست‌ها و ارائه راهبردها در زمینه هدایت و کنترل توسعه و استقرار مطلوب مراکز فعالیت، مناطق حفاظتی و همچنین توزیع متناسب خدمات برای ساکنان شهرها و روستاها در یک یا چند شهرستان که از نظر ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی همگن بوده و از نظر اقتصادی، اجتماعی و کالبدی دارای ارتباطات فعال متقابل باشند، تهیه می شود.

طرح مجموعه شهری

این طرح بر اساس مصوبه شماره ۹۸۶۰/ت ۱۵۳۱۱/ه مورخ ۱۳/۸/۱۳۷۴ هیأت وزیران برای شهرهای بزرگ و شهرهای اطراف آن ها تهیه می شود.

طرح جامع شهر

طرح جامع شهر عبارت از طرح بلند مدتی است که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه‌بندی مربوط به حوزه‌های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری و کشاورزی، تأسیسات و تجهیزات، تسهیلات شهری و نیازمندی های عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی و محل مراکز انتهایی خط (ترمینال) و فرودگاه‌ها و بنادر و سطح لازم برای ایجاد تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی، بهسازی و اولویت‌های مربوط به آن ها تعیین می شود و ضوابط و مقررات مربوط به کلیه موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم می گردد. طرح جامع شهر بر حسب ضرورت قابل تجدیدنظر خواهد بود.

طرح تفصیلی

طرح تفصیلی عبارت از طرحی است که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع شهر نحوه استفاده از زمین‌های شهری در سطح محلات مختلف شهر و موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هر یک از آنها و وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور و میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری و اولویت‌های مربوط به مناطق بهسازی و نوسازی و توسعه و حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می شود و نقشه‌ها و مشخصات مربوط به مالکیت بر اساس مدارک ثبتی تهیه و تنظیم می گردد.

طرح های بهسازی، نوسازی، بازسازی و مرمت بافت‌ها

طرح‌های بهسازی، نوسازی، بازسازی و مرمت بافت‌ها طرح‌هایی هستند که برای بهسازی، نوسازی و بازسازی محلات شهر اعم از قدیم، جدید و یا مساله‌دار به عنوان طرح تفصیلی بخشی از بافت موجود شهر تهیه می شوند.

طرح آماده‌سازی توسعه‌های جدید در شهرها

این طرح‌ها شامل مجموعه عملیات لازم برای مهیا نمودن زمین جهت احداث ممکن و تأسیسات لازم مربوط مطابق قانون زمین شهری و آیین نامه‌های اجرایی آن است و به عنوان طرح تفصیلی توسعه‌های جدید شهری تهیه می گردد.

طرح طراحی شهری

طراحی شهری دانشی است که ارتقای کیفیت محیط را بر اساس ادراک و رفتار مردم کارشناسان و مدیران ملحوظ دارد.

طرح هادی شهری

طرح هادی شهری عبارت از طرحی است که در آن جهت گسترش آتی شهر و نحوه استفاده از زمین‌های شهری برای عملکردهای مختلف به منظور حل مشکلات حاد و فوری شهر و ارایه راه‌حل‌های کوتاه مدت و مناسب برای شهرهای که دارای طرح جامع نمی باشند، تهیه می شود.

طرح شهرهای جدید

عبارت است از طرح‌هایی که برای ایجاد شهرهای جدید طبق تعریف ماده (۱) تصویب نامه شماره ۲۳۴۰/ت۲۷۶هـ مورخ ۲۵/۶/۱۳۷۱ در قالب طرح‌های کالبدی ملی و منطقه‌ای و جامع ناحیه‌ای ضرورت و مکان ایجاد آنها با سقف جمعیتی و نوع فعالیت معین به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران خواهد رسید و متعاقب آن و مانند سایر شهرها بایستی برای آنها طرح جامع و تفصیلی تهیه شود.

طرح شهرک‌های مسکونی

طرح شهرک‌های مسکونی طرحی که برای ایجاد یک مرکز جمعیتی جدید در خارج از محدوده قانونی و حریم شهرها ـ مصوب ۱۳۵۵ ـ تهیه می شود.

طرح هادی روستا

عبارت از طرحی است که ضمن ساماندهی و اصلاح بافت موجود میزان و مکان گسترش آتی و نحوه استفاده از زمین برای عملکردهای مختلف از قبیل مسکونی، تولیدی، تجاری و کشاورزی و تأسیسات و تجهیزات و نیازمندی های عمومی روستایی را حسب مورد در قالب مصوبات طرح های ساماندهی فضا و سکونتگاه‌های روستایی یا طرح های جامع ناحیه‌ای تعیین می نماید.